In het kader van de Week van de Opvoeding organiseerde de Gezinsbond en VCOK het webinar ‘Opvoeden doen we samen’, waarin experts Noëmi Willemen en Michel Vandenbroeck pleiten voor minder individualisering en meer steun bij de opvoeding van onze kinderen. Want ja, het zijn wel degelijk ‘onze’ kinderen. Ik keek naar het webinar en slikte vervolgens heel wat van mijn vroegere meningen in.
Steun bij de opvoeding
Mijn naam is Talitha en ik beken: de gedachte ‘tja, daar heb je toch zelf voor gekozen?’ is al meermaals door mijn hoofd geflitst als het ging over de struggles van jonge ouders.
Merk op dat die zin in de voltooid verleden tijd is geschreven. Inmiddels ben ik zelf een jonge ouder (enfin, laat deze 32-jarige maar even in de waan) en, oh, cliché: nu snap ik hoe dom die mening was. Het besef was me al enigszins beslopen tijdens de volle veertien maanden van mijn moederschap, maar het drong pas echt goed tot me door na het webinar ‘Opvoeden doen we samen’ met Noëmi Willemen en Michel Vandenbroeck.
Collectieve kinderwens
Zoveel aspecten van de opvoeding die ik als een puur individuele verantwoordelijkheid zag – op goede dagen een voorrecht, op snotvalling-in combinatie-met-nieuwe-tandjesdagen nóg meer gewicht op mijn schouders – blijken door onze moderne samenleving vooral zo geframed te zijn. Dat it takes a village wordt al eeuwenlang gezegd, maar dat die village daar zelf ook bijzonder wel bij vaart horen we heel wat minder vaak. En wat ik altijd zag als mijn taak, en alleen die van mij, (of vroeger: die van ‘de ouders’, en enkel zij) blijkt meer een gedeelde verantwoordelijkheid te zijn, van de samenleving in z’n geheel.
‘Mensen doen graag alsof de keuze om kinderen te hebben uitsluitend individueel is, maar in feite hebben we als samenleving een collectieve kinderwens’, zegt historica Noëmi Willemen in het webinar. Elk economisch model is immers berekend op toekomstige generaties: de werknemers van morgen. Zelfs wie geen kinderwens heeft, wil later wel nog verplegers aan zijn bed, vakkenvullers in de supermarkt en garagisten om aan z’n auto te sleutelen. Kinderen zijn simpelweg nodig – als we het dan toch puur rationeel willen bekijken. We verwachten als maatschappij ook steeds meer van hen: dat ze opgeleid zijn, dat ze zich als goede burgers gedragen, dat ze fit en gezond zijn, dat ze een bijdrage leveren. Waarom zouden ouders dan niet ook van diezelfde maatschappij een beetje steun bij de opvoeding mogen verwachten?
Zo had ik het nog nooit bekeken.
LEES OOK > Historica en illustratrice Noëmi Willemen over kinderopvang, werk-privébalans en gezinsvergaderingen
De ouderschapscultuur en mommy blogs
Nu moet je weten dat ik doorgaans erg kritisch ben voor webinars en online cursussen allerhande, omdat ze 1) als paddenstoelen uit de grond schieten, 2) vaak door twijfelachtige, zelfverklaarde experts worden gegeven en 3) in mijn ervaring wollig en allesbehalve concreet blijken te zijn, met een overvloed aan open deuren. Goed nieuws: dit webinar was niets van dat alles. En het is gratis! (Waar kom je dat tegenwoordig nog tegen?)
Noëmi Willemen is historica en doet aan de UCLouvain onderzoek naar de historiek van moederen in de 20ste eeuw. Michel Vandenbroeck is hoofddocent gezinspedagogiek aan de UGent. Om maar te zeggen: they know their shit. Het voelde voor mij, de eeuwige enthousiaste student, ook oprecht als een boeiend college aan. Van het soort waaruit je met een compleet ander wereldbeeld wegwandelt.
Zo legt Willemen bijvoorbeeld een interessant verband tussen de opkomst van de ouderschapscultuur, waarbij we met zijn allen opvoedboeken verslinden en ons schuldig voelen als de kleine zonder white noise moet slapen omdat we die zijn vergeten op te laden, en de internetcultuur. Beiden gingen namelijk hand in hand. Vanaf de jaren negentig gingen moeders niet alleen massaal fulltime werken, ze gingen óók intensiever moederen dan ooit tevoren. Op het wereldwijde web vonden ze vervolgens hun eigen plekje om stoom af te laten over die, op zijn zachtst gezegd, pittige combinatie.
De mommy blog was geboren, volgens Willemen een soort moderne versie van de biecht die in de katholieke kerk wordt afgenomen: onder de noemer – tegenwoordig: de hashtag – ‘herkenbaar’ gooiden moeders overal ter wereld hun verhalen, vragen, zorgen en angsten over het ouderschap online. ‘Kijk, ik doe dit, ik worstel hiermee, ben ik dan nog wel oké als mama?’ Daarmee zochten ze absolutie in de vorm van online (h)erkenning.
Ideaalbeeld
Tegelijkertijd zorgden zij op den duur ook zelf voor een bepaalde normering: zo hoort het. Zij waren immers het meest zichtbaar, en wij lazen massaal hoe ze het aanpakten. De groep die de heersende ouderschapscultuur grotendeels vormde, was echter heel homogeen. Want ja, wie had er überhaupt de tijd om zo’n hele mommy blog te vullen? Voornamelijk witte, hoogopgeleide, welgestelde vrouwen, die flexibele carrières hadden, kinderopvang konden betalen en hun huis door iemand anders lieten schoonmaken. Zo ontstond er een dromerig beeld van perfect opgemaakte moeders die elke dag een brooddoos vullen met een organisch en suikervrij zevengangenmenu, of in het weekend pannenkoeken bakken in de vorm van Elsa.
Dat dit ideaalbeeld moeilijk strookt met de realiteit van een fulltimejob, een gezonde relatie, een fijn sociaal leven en daarnaast nog wat tijd voor zelfzorg en -ontwikkeling, hoef ik niemand hier uit te leggen. We worstelen er allemaal mee, en daarom kijken we naar webinars over opvoeden. Tel daarbij op dat onze samenleving de opvoeding steeds meer individualiseert, zoals Michel Vandenbroeck vervolgens vakkundig uitlegt, en de parentale burn-out komt steeds dichterbij.
LEES OOK > Twee jobs plus één kind: hoe kun je werk en gezin combineren?
Steeds meer druk op ouders
It takes a village: die uitspraak komt ergens vandaan. Vroeger zorgde de hele gemeenschap mee voor je kinderen. Tegenwoordig zou dat in theorie nog steeds het geval zijn, in de vorm van kinderopvang of het groeipakket, maar Vandenbroeck legt glashelder uit hoe hol dat soort steunmaatregelen zijn wanneer de samenleving tegelijkertijd steeds meer gewicht op de schouders van ouders stapelt.
Van de eerste duizend dagen over de hechtingstheorie tot zindelijkheidstraining: er is nog nooit meer aandacht voor opvoeden en ouderschap geweest dan vandaag, maar paradoxaal zorgt dat juist voor meer druk dan steun bij de opvoeding. Alles wordt immers geframed als een Cruciale Verantwoordelijkheid van de ouders, waarin je ofwel slaagt of faalt. Wat de experts stoort, is hoe zwart-wit elk thema is geworden. ‘Er is wat meer lucht nodig in het debat rond opvoeden’, zegt Vandenbroeck. Dat het belang van de eerste duizend dagen recent genuanceerd werd, vindt hij dan ook een goede zaak.
‘Doe ik het wel goed?’ is de vraag die de huidige generatie jonge ouders samenvat. ‘Kan ik het wel goed doen?’ lijkt echter beter te passen bij de jungle van adviezen en artikels waar we ons een weg door moeten banen. Het is allemaal niet simpel, maar als dat loodzware gewicht op je schouders je met opvoedstress opzadelt, staat de samenleving ook weer klaar met een oordeel. In de slideshow van Willemen waarschuwt een website in een schreeuwerige headline: ‘Opgroeien in een gestreste baarmoeder zorgt voor mentale problemen’. Probeer dáár dan maar eens minder stress door te krijgen.
LEES OOK > Is jouw gezin goed omringd? Bouw aan je ‘dorp’
Individualisering van opvoeding
Wat mij nog het meest shockeerde in dit webinar, was het besef dat heel wat publieke verantwoordelijkheden dezer dagen op de ouders worden afgewenteld. En heel eerlijk: ik ging daar tot nog toe ook volledig in mee. Want ja, niet-zindelijke kindjes in de kleuterklas, dat is toch de schuld van de ouders? Een dodehoekongeval met een jonge fietser: mocht dat kleintje eigenlijk al wel in het verkeer? En waarom zou je als ouder je kroost naar een gevaarlijke kinderopvang sturen?
Michel Vandenbroeck wijst ons fijntjes op de denkfouten in dat soort uitspraken. We moeten de fouten niet zoeken op het individuele niveau wanneer ze al in het overkoepelende systeem zitten verweven. Zo is het kleuteronderwijs simpelweg niet aangepast aan de reële ontwikkeling van kindjes van 2,5 jaar, die dan vaak nog niet klaar zijn voor zindelijkheid. De ‘oplossing’ is dan dat ouders er maar voor moeten zorgen dat hun kind zich aanpast. Het feit dat de juf haar handen al vol heeft met een klas van 25 kindjes en bakken administratie is echter niét onze verantwoordelijkheid.
Op dezelfde manier moeten we ons ook niet zozeer afvragen of ouders hun kind te vroeg het verkeer in sturen, maar kijken naar het maatschappelijke issue dat verkeersveiligheid is. Wordt er wel genoeg gedaan voor (fiets)veiligheid in de buurt van scholen en crèches? En waarom zouden ouders zich schuldig moeten voelen over hun gekozen kinderopvang als er drama’s aan het licht komen, wanneer het de taak van de overheid is om ervoor te zorgen dat er überhaupt geen ondermaatse kinderopvang bestaat?
Mindshift
Als klap op de vuurpijl proberen we als samenleving ouders vervolgens te ‘helpen’ door hen te informeren en nieuwe skills te leren, in de vorm van artikels op 1 september over zindelijkheidstraining en tips om ’de juiste crèche’ te vinden, maar eigenlijk maken we daarmee de individuele verantwoordelijkheid nog groter. ‘Als individualisering van de opvoeding het probleem is, kan nog meer individualisering nooit de oplossing zijn’, vat Vandenbroeck het samen.
Bam. Al mijn oude gedachten en oordelen, in één klap weggevaagd. Dat is het soort webinars waar je echt wat aan hebt. Kunnen de experts al deze issues eigenhandig oplossen? Helaas niet. Kunnen wij als individuen er zelfs iets aan doen? Zeer weinig. Het webinar belooft – heel eerlijk – meer vragen dan antwoorden, omdat het vooral gaat om een mindshift. Willen we een samenleving die meer eist dan dat het geeft, of willen we er samen voor zorgen dat onze kinderen de zorg en opvoeding krijgen die zij – en wij – verdienen?
Boeiende materie, stof tot nadenken. En dat allemaal gratis! Of had ik dat al gezegd?
Volg de Gezinsbond ook op Facebook, Twitter en Instagram om op de hoogte te blijven van nieuwtjes en activiteiten. Lid worden van de Gezinsbond kan hier.
Gepubliceerd op: 10/06/2024